رویکرد عملی برای معتبرسازی روش و احراز صلاحیت دستگاه (بخش دوم):

الزامات تعیین شده برای تأیید کارایی دستگاه

 

گردآوری: دکتر نیلوفر اسکندرپور (واحد آنالیز دستگاهی-شرکت آرمان شیمی سنج)

1- مقدمه

قبل از شروع این بخش نیاز است که موارد کاربرد برخی عبارات شامل معتبرسازی (Validation)، احراز صلاحیت (Qualification) و تأییدیه (Verification) بررسی شود.

در اغلب موارد معتبرسازی (validation) در ارتباط با یک فرایند (process) است که حداقل متشکل از چهار بخش یا مرحله مجزا شامل مناسب بودن (suitability) نرم افزار، دستگاه، روش یا دستورالعمل، و سیستم است. سیستم، نرم افزار، و روش همه باید معتبر باشند، و مناسب بودن سیستم (system suitability) برای همواره چک کردن فرایند به کار می رود.

در سال 2003 میلادی طی یک کارگاه با عنوان رودیکردهای علمی برای معتبرسازی دستگاه‌ تجزیه‌ای (A scientific approach to analytical instrument validation) توافقی صورت گرفت مبنی بر اینکه فرایندها (processes) معتبرسازی (validated) شده و دستگاه‌ها (instruments) احراز صلاحیت (qualified) می‌شوند. در نهایت معتبرسازی برای فرایندهایی است که شامل دستورالعمل‌ها و روش‌های تجزیه‌ای و توسعه نرم افزار می‌شوند. احراز صلاحیت (qualification) مربوط به مراحل دستیابی به داده‌ها و ارزیابی آنهاست.

 تأییدیه یا تصدیق (verification) عبارتی جدیدتر است که مربوط به مناسب بودن یک دستورالعمل حقیقی و عملی تحت شرایط واقعی به کار برده شده است. تآییدیه شامل شش بخش است: کارکنان آزمایشگاه (دانش، تجربه و آموزش مناسب)، یک پروتکل یا دستورالعمل تأیید شده، سنجش داده‌ها، ارزیابی معیارهای قابل قبول، مستندسازی نهایی، و در صورت نیاز اقدام اصلاحی [1].

سازمان بین المللی استاندارد (ISO) بیان نموده است که:

"معتبرسازی (validation) یک تصدیق است به واسطه تهیه شواهد عینی که الزامات برای یک کاربرد و هدف به خصوص براورده شده است." 

"تأییدیه (verification) یک تصدیق است به واسطه تهیه شواهد عینی که الزامات مشخص شده انجام شده است" [1].

 

2- الزامات تعیین شده برای تأیید کارایی دستگاه

الزامات معتبرسازی سیستم توسط منابع مختلفی مشخص شده است از جمله:

• 21 Code of Federal Regulations (CFR) Part 58 [Good Laboratory Practice (GLP)]
• 21 Code of Federal Regulations (CFR) Parts 210 and 211 [Current Good Manufacturing Practices (cGMP)]
• GAMP 4 guide

GLP و cGMP/ GMPاغلب با استفاده از مخفف GXP خلاصه می‌شوند. آیین نامه GXP مستلزم این است که دستگاه‌های تجزیه‌ای برای اثبات مناسب بودن با کاربرد در نظر گرفته شده برای آنها، احراز صلاحیت شوند. علیرغم این واقعیت که احراز صلاحیت دستگاه مفهوم جدیدی نیست، اما انحرافات مربوط به احراز صلاحیت در مشاهدات بازرسی‌ و در هشدارنامه‌ها آژانس‌های تنظیم مقررات از جمله اداره کل غذا و دارو (FDA) آمریکا و سازمانهای معادل آن در کشورهای دیگر ذکر شده است. به بیان ساده، هدف احراز صلاحیت فراهم کردن شواهد مستند است که یک سیستم مطابق با مشخصات فنی طراحی و نصب شده است و عملکرد دستگاه به گونه‌ای است که هدف مورد نظر را براورده می‌سازد.

GLP مقررات زیر را در (CFR) 58.63 21 Code of Federal Regulations درباره نگهداری، کالیبره کردن و تست نمودن تجهیز تنظیم کرده است:

• تجهیز به اندازه کافی مورد بازرسی، تمیز کردن، نگهداری، کالیبراسیون و تست قرار گیرد.
• دستورالعملهای عملکرد استاندارد (SOPs) مکتوب برای تست نمودن، کالیبراسیون و نگهداری مورد نیاز است.
• سوابق مکتوب مربوط به بازرسی، نگهداری، تستها و کالیبراسیون بایستی نگه داشته شوند.

 

cGMPs مقررات زیر را در (CFR) 211.68(a) 21 Code of Federal Regulations تنظیم کرده است:  

• امکان استفاده از تجهیزات خودکار شامل کامپیوترها، که یک وظیفه را به صورت رضایت بخش انجام می‌دهند.
• تجهیزات باید مطابق با یک برنامه طراحی شده مکتوب به منظور اطمینان از کارایی صحیح به صورت منظم تحت کالیبراسیون، بازرسی، یا بررسی قرار گیرند.
• سوابق مکتوب از کالیبراسیون، بررسی‌ها، وبازرسی‌ها بایستی نگه داشته شوند.

 

افراد حرفه‌ای بسیاری در زمینه معتبرسازی مطمئن نبودند که دقیقاٌ چه چیزهایی احراز صلاحیت یا احراز صلاحیت مجدد شوند، چه چیزهایی باید تست شود، و چه چیزهایی باید مستندسازی شود؟ چه تعداد تست کفایت می‌نماید؟ برخلاف معتبرسازی روش‌های تجزیه‌ای، استانداردهای روشنی برای احراز صلاحیت تجهیزات موجود نبود. فارماکوپه ایالات متحده (USP) این مشکل را در بخش عمومی <1058> منتشر شده در رابطه با احراز صلاحیت دستگاه تجزیه‌ای (AIQ) ذکر نموده است. USP احراز صلاحیت دستگاه تجزیه‌ای (AIQ) را به عنوان اساس کیفیت داده‌ها مقرر داشته است و ارتباط بین معتبرسازی روش تجزیه‌ای، تستهای مناسب بودن سیستم، و بررسی‌های کنترل کیفیت را تعریف و تعیین نموده است. همانند معتبرسازی روش تجزیه‌ای، هدف AIQ اطمینان از کیفیت یک دستگاه قبل از انجام دادن هر گونه تستی است. در حالی که مناسب بودن سیستم و بررسی‌های کنترل کیفیت جهت اطمینان از کیفیت نتایج تجزیه‌ای درست قبل از آنالیز نمونه یا در طی آنالیز نمونه است.

 

Abbreviations:

Good Laboratory Practice (GLP)

Current Good Manufacturing Practices (cGMPs)

Good Analytical Practices (GAPs)

Food and Drug Administration (FDA)
Performance Qualification (PQ)
Standard Operating Procedures (SOPs)
United States Pharmacopeia (USP)
Analytical Instrument Qualification (AIQ)

 

 

Reference:

2010. C. Chan, H. Lam, X. M. Zhang, S. Jansen, P. Larson, C. T. Manfredi, W. H. Wilson, W. Winter, Overview of risk-based approach to phase appropriate validation and instrument qualification In: Practical approaches to method validation and essential instrument qualification, C. C. Chan, H. Lam, X. M. Zhang (Eds.), John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2010.